Ανθούλα Αναγνωστοπούλου - Λαΐου: "Η αναβολή που καλωσόρισε την καταστροφή"

Στο μεγαλύτερο μέρος της έκτασής του (83%) εκτείνεται η υδρολογική λεκάνη του Πηνειού και στο υπόλοιπο η υδρολογική λεκάνη Ρεμάτων Αλμυρού- Πηλίου. Αποτελεί ένα υδατικό διαμέρισμα με αρνητικό ετήσιο υδατικό ισοζύγιο , το οποίο όμως πρόσφατα, στο αποκαλόκαιρο, λίγο πριν το  τέλος του υδρολογικού έτους, κατακλύστηκε από τεράστιους όγκους νερού που οδήγησαν σε ολέθριες καταστροφές.

Δεν είναι τυχαίο φυσικά, ότι στο μεγαλύτερο μέρος της έκτασής του, στην υδρολογική λεκάνη του Πηνειού, όπου υπάρχουν τουλάχιστον επτά (7) Ζώνες Δυνητικά Υψηλού Κινδύνου Πλημμύρας (ΖΔΥΚΠ) υπάρχει ένας και μοναδικός αποδέκτης που οδηγεί στη θάλασσα: ο Πηνειός.

Αν οι κίνδυνοι της κλιματικής αλλαγής και της λειψυδρίας δεν υπήρχαν και το αστικό περιεχόμενο της περιοχής ήταν αμελητέο, η διεύρυνση της κοίτης του ποταμού Πηνειού ίσως να φάνταζε ως μία ευνοϊκή, πλην απλοϊκή και επιπόλαιη, λύση για το πρόβλημα των πλημμυρών, όπως άλλωστε πολλάκις και αβίαστα προτείνεται κατά καιρούς.   Πέρα όμως από τα περιβαλλοντικά και οικονομοτεχνικά εμπόδια που θα προέκυπταν από την υλοποίηση της πρότασης αυτής, στην καλύτερη προσέγγιση του εν λόγω σεναρίου, μεγάλο μέρος της πόλης Λάρισας δεν θα υπήρχε σήμερα. Συνεπώς, η εν λόγω πρόταση, κρίνεται άτοπη. Στην προσπάθεια εκτόνωσης πιθανής επιθετικής ροής του ποταμού , υπάρχουν οι ζώνες ανάσχεσης πλημμύρας κατά μήκος του ιδίου και κάποιων μεγάλων παραποτάμων του. Η εν λόγω πρακτική είναι συνήθης αλλά και αποδοτική υπό την απειλή μεγάλων πλημμυρικών παροχών καθώς  το αστικό περιεχόμενο μιας περιοχής είναι πολλαπλάσιο σε σχέση με την αγροτική παραγωγή η οποία και προφανώς αποζημιώνεται και εν καιρώ μπορεί να επανέλθει, εν αντιθέσει με τις πληγές στον αστικό ιστό, από τις οποίες προκαλούνται εκτός από σημαντικές υλικές ζημίες, και τρομακτικές ανθρώπινες απώλειες.

Στην πλημμύρα του 1994, ο τόπος που μεγάλωσα, η κωμόπολη των Σοφάδων στερήθηκε μίας τέτοιας παρέμβασης, και ο Σοφαδίτης ποταμός, ο διαβόητος «δολοφόνος της Θεσσαλικής πεδιάδας», ο οποίος είναι παραπόταμος του Πηνειού, κατέκλυσε με βία την πόλη, γεωργικές εκτάσεις, και οδήγησε στην καταστροφή του χωριού της Μεταμόρφωσης. Εν έτει όμως 2020, παρότι η ένταση της βροχόπτωσης που οδήγησε σε καταστροφές ήταν μεγαλύτερη (μικρότερου συνολικού ύψους αλλά πολύ μικρότερης διάρκειας βάσει επίσημων εκτιμήσεων) σε σχέση με το 1994, ο αστικός ιστός των Σοφάδων δεν επηρεάστηκε από την καταστροφή. Πέρα από δεδομένες, στοιχειώδεις δράσεις αστικού σχεδιασμού και οργάνωσης, που πράγματι έγιναν υποδειγματικά, οι Σοφάδες σώθηκαν, καθώς το 2002 ολοκληρώθηκε το έργο της τεχνητής λίμνης του Σμοκόβου. Μία τεχνητή λίμνη στον ποταμό Σοφαδίτη, έκτασης περίπου 8,5 τ.χλμ και χωρητικότητας 234.000.000 κυβικών μέτρων νερού, με λιθόρριπτο  φράγμα με αδιαπέρατο αργυλικό πυρήνα. Πρόκειται για ένα έργο το οποίο προτάθηκε το έτος 1968, η κατασκευή του ξεκίνησε το έτος 1981 αλλά από το 1993 είχε εγκαταλειφθεί εντελώς για τουλάχιστον μία πενταετία μετά από αντίδραση της τότε διαδόχου κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ και χρειάστηκαν αναρίθμητες προσπάθειες, αγώνες, συλλαλητήρια και περαιτέρω δράσεις ώστε να ολοκληρωθεί επιτέλους το έτος 2002 και κατόπιν τούτου να γίνει η πλήρωση του ταμιευτήρα. Δεν είναι της παρούσης η καταγραφή των πολλαπλών ευεργετημάτων που έφερε ο εν λόγω ταμιευτήρας στην ευρύτερη περιοχή κατά τα δεκαοκτώ χρόνια λειτουργίας του. Τις τελευταίες ημέρες όμως επαληθεύτηκε και η αντιπλημμυρική θωράκιση που προσφέρει, καθώς εάν δεν υπήρχε, ή εάν ήταν ελλιπές και εγκαταλελειμμένο, τα αποτελέσματα στην γύρω περιοχή  θα ήταν πολύ οδυνηρά. Παρόλα αυτά, οι σύγχρονοι πολιτικοί αντίπαλοι της Κυβέρνησης υποστήριζαν ψευδώς ότι το φράγμα της τεχνητής λίμνης «έχει υποστεί ζημιές», «έχει τρυπήσει», «καταρρεύσει», «υπερχειλίσει» αγνοώντας ακόμη τον πόνο και την αγωνία των πολιτών της ευρύτερης περιοχής. Αλήθεια, γνωρίζει κανείς εξ όσων διέδιδαν αυτές τις ψευδείς ειδήσεις, το πόσο μεγαλύτερη θα ήταν καταστροφή στην γύρω περιοχή αν τα όσα φαιδρά διέδιδαν ήταν αληθή; Αν θέλουν να μάθουν για τις συνέπειες κατάρρευσης φραγμάτων κοντά σε αστικό ιστό, θα μπορούσαν να ρωτήσουν τους 423 νεκρούς από την κατάρρευση του φράγματος Μαλ Πασέ στη Γαλλία το 1959 ή τους 270 νεκρούς της Μπρουματζίνιου στην Βραζιλία το 2019. Τα παραδείγματα είναι δυστυχώς πολλά και τραγικά. Εξαντλείται κάθε ανθρώπινη λογική και ανοχή, ακόμη και όταν όλες αυτές οι ψευδείς ειδήσεις ανακαλούνται εκ των υστέρων. Βέβαια, στη λογική των εν λόγω υστερόβουλων πολιτών υπάρχει μία συνέπεια: η απαξίωση του Θεσσαλικού Κάμπου.

Τον Σεπτέμβριο του 2017 στη Λάρισα, κατά τη διαβούλευση για την 1^η Αναθεώρηση των Σχεδίων Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών για το υδατικό διαμέρισμα της Θεσσαλίας,  ο κύριος Σωκράτης Φάμελλος  (τότε υπουργός Περιβάλλοντος), τυπικός στην άρνηση του να γίνουν έργα ανάπτυξης με σημαντικότερο όλων την εκτροπή του Άνω Ρου του Αχελώου, έργο με πολλαπλά οικονομικά, περιβαλλοντικά, υδρολογικά και ενεργειακά οφέλη, αντιπρότεινε για το πρόβλημα της υποβάθμισης των υπόγειων υδάτων και της έλλειψης αρδευόμενου νερού,  έργα λιμνοδεξαμενών αποθήκευσης υδάτων πέριξ των ποταμών.

Πέρα από την ασάφεια των προτάσεων του, και την αδυναμία εφαρμογής τους, μπορεί να φανταστεί κανείς το μέγεθος της καταστροφής εάν στα γεγονότα της περασμένης εβδομάδας υπήρχαν πλήρεις  λιμνοδεξαμενές πέριξ του οργισμένου Πηνειού; Βέβαια, με την εφαρμογή αυτής της  πρότασης, δεν θα ξεκινούσε ποτέ το, τόσο απαγορευτικό για πολλούς, έργο της εκτροπής του Αχελώου,  το οποίο μάλιστα, ενώ είχε εγκριθεί από τα προηγούμενα Σχέδια Διαχείρισης, ήδη από το έτος 2014, δεν συμπεριλαμβανόταν καν στα πιθανά σενάρια διαβούλευσης της Αναθεώρησης του 2017, παρότι το υδρολογικό ισοζύγιο στη Θεσσαλία ήταν ακόμη πιο επιβαρυμένο σε σχέση με το 2014. Σημειωτέον ότι το σχέδιο για την εκτροπή του Αχελώου, για την ολοκλήρωσή του απαιτεί πεντακόσια εκατομμύρια ευρώ , ενώ οι τεθείσες από τον κύριο Φάμελλο προτάσεις κοστίζουν πάνω από ένα δισεκατομμύριο ευρώ. Δυστυχώς σήμερα, διαπράττονται πολλά εγκλήματα στο όνομα και με την πρόφαση της “οικολογίας”, καθώς γύρω της έχουν γιγαντωθεί τεράστια συμφέροντα, οικονομικά και πολιτικά με θύματα πάντα πρώτα, κατά τραγική ειρωνεία, το φυσικό περιβάλλον και πλέον ολόκληρη την κοινωνία της Καρδίτσας. Σε αυτό το σημείο βέβαια, είναι σημαντικό να καταγραφεί ότι, ευτυχώς, ο κύριος Φάμμελος δεν ξεκίνησε την κατασκευή των λιμνοδεξαμενών και τα λοιπά αναποτελεσματικά και επικίνδυνα έργα που είχε προτείνει, άλλα ούτε καν το μοναδικό ευνοϊκό έργο που είχε υποσχεθεί, δηλαδή την πλήρωση της τεχνητής λίμνης Μεσοχώρας, με αποκλειστικό σκοπό την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Άραγε πόση ειρωνεία, πόσο χλευασμό μπορεί να αντέξει ο θεσσαλικός λαός;

Στην προσπάθεια σωστής διαχείρισης υδατικών πόρων, με βάση την Οδηγία Πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα ύδατα και των αρχών της βιωσιμότητας για την κοινωνία και το περιβάλλον, δεν χωράνε μικροπολιτικές και συμφέροντα.  Χρειάζονται έργα ανάπτυξης και αειφορίας των πόρων και των κοινωνιών και στην εν λόγω περίπτωση, αυτά είναι τα έργα ταμίευσης υδάτων, είτε είναι έργα συλλογής είτε έργα εκτροπής. Το πιο γνωστό και πολύπαθο από όλα αυτά είναι η περίφημη Εκτροπή του Αχελώου, η οποία, εκτός του ότι θα έχει μεγάλη αντιπλημμυρική δράση στη Δυτική Ελλάδα, θα αναβαθμίσει τον υπόγειο υδροφορέα της Θεσσαλίας, θα εξασφαλίσει το απαραίτητο νερό για άρδευση για τις καλλιέργειες του κάμπου, θα απαλλάξει την χώρα από το δυσβάσταχτο, ετήσιο κόστος αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας από το εξωτερικό ενώ παράλληλα θα αυξηθεί το μερίδιο των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στο σύστημα, με την εισροή σε αυτό της πλέον καθαρής ανανεώσιμης πηγής ενέργειας, της υδροηλεκτρικής. Ακολουθούν αρκετά άλλα έργα ταμίευσης (Πύλης, Μουζακίου, Νεοχωρίτη κ.α.) , όπως το επίσης γνωστό έργο του φράγματος της Μεσοχώρας, το οποίο είναι μάλιστα καθ΄όλα έτοιμο και η λειτουργία του άμεσα θα έχει πολλαπλά ενεργειακά οφέλη αλλά και το Φράγμα Παλαιοδερλί Ενιπέα  ( Φράγμα Σκοπιάς – μελετημένο προ του 1968) το οποίο βρίσκεται ακόμα στο στάδιο της μελέτης και εάν σήμερα λειτουργούσε, η καταστροφή στο νότιο τμήμα του νομού Λαρίσης, θα ήταν ίσως αμελητέα, όπως στην περίπτωση του δήμου Σοφάδων ο οποίος προστατεύθηκε από το φράγμα του Σμοκόβου.

Την επαύριο μιας φυσικής καταστροφής, αναρωτιέται κανείς εάν υπάρχει δυνατότητα να μετριαστούν οι συνέπειες ενός ακραίου καιρικού φαινομένου. Η απάντηση είναι απλή: Η  συλλογή νερού στον ορεινό όγκο και όπου αλλού κρίνεται ωφέλιμο και προσοδοφόρο με έργα ταμίευσης είναι μία ευεργετική παρέμβαση στα φαινόμενα της φύσης, διότι τα χειμερινά ύδατα, τα οποία ανεξέλεγκτα παροχετεύονται στον Θεσσαλικό Κάμπο θα μπορούσαν να συγκεντρωθούν και να αποδοθούν ως ευεργετικά το καλοκαίρι, όταν η λειψυδρία είναι μεγάλη, ώστε να γίνει η Θεσσαλία το περίφημο «θερμοκήπιο της Ευρώπης». Γιατί η Θεσσαλία στηρίζεται στην αγροτική παραγωγή, που είναι ο μοχλός του πρωτογενούς τομέα της χώρας και αυτή με τη σειρά της ανατροφοδοτεί την ελληνική οικονομία. Με την επεξεργασία και την μεταποίηση των θεσσαλικών αγροτικών προϊόντων, των πολυπόθητων ανά τον κόσμο ελληνικών προϊόντων, η Θεσσαλία, και ολόκληρη η Ελλάδα θα μπορούσε να θριαμβεύσει οικονομικά, όπως δεν θα μπορούσε με καμία άλλη παραγωγική και εμπορική δραστηριότητα. 

Υπό τη σκιά της τελευταίας αυτής καταστροφής και καθώς περιμένουμε να χτυπήσει η επόμενη, μπορεί οι παραπάνω σκέψεις να φαντάζουν ως ιδιαίτερα φιλόδοξες ή υπερβολικές, αλλά δεν είναι παρά ρεαλιστικές και υπεύθυνες προτάσεις ανάκαμψης και προστασίας που μπορούν να μας οδηγήσουν σε πρόοδο άνευ προηγουμένου.  Για να γίνουν όμως πράξη, προϋποτίθεται σοβαρότητα και συνέπεια από όλους τους αρμόδιους και εμπλεκόμενους φορείς. Χωρίς  σοβαρότητα και συνέπεια, η πατρίδα μας δεν θα επιβιώσει σε έναν κόσμο που μέρα με την μέρα σκοτεινιάζει και οι επόμενες γενιές των Ελλήνων δεν θα μπορέσουν ποτέ να πραγματοποιήσουν τα όνειρά τους για ευημερία, αυτάρκεια και αξιοπρεπή διαβίωση.

Χρειαζόμαστε την δημιουργία των σταθερών βάσεων που θα μας προσφέρει η ολοκλήρωση των θεμελιωδών έργων, τα οποία μένουν επί σειρά δεκαετιών στάσιμα, για να μπορέσουμε επιτέλους να ονειρευτούμε μία ασφαλή Θεσσαλία και μία ισχυρή και ευημερούσα Ελλάδα.

Ανθούλα Αναγνωστοπούλου-Λαΐου

Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π., με ειδίκευση στη διαχείριση υδάτων

MSc Université Joseph Fourier– Grenoble I, Massachusetts Institute of Technology (M.I.T.),

MBA-TQM Intl Πανεπιστημίου Πειραιώς

Ελεύθερος επαγγελματίας-μέλος του δικτύου «οριζόντιας υποστήριξης των δήμων σε θέματα περιβάλλοντος» της Ε.Ε.Τ.Α.Α. - υπεύθυνη  για τους δήμους των Π.Ε. Καρδίτσας, Τρικάλων και Σποράδων