Μενέλαος Παπαδημητρίου: "Έθιμα Χριστουγέννων, Πρωτοχρονιάς και Φώτων στο Ανθηρό και στην Αργιθέα!" Κύριο
- μέγεθος γραμματοσειράς μείωση του μεγέθους γραμματοσειράς αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
- Κατηγορία Άρθρα
- Εκτύπωση
Συμπατριώτισσες και συμπατριώτες,
Φίλες και Φίλοι,
με τη βοήθεια των εξαιρετικών οφθαλμιάτρων και συμπατριωτών μου Δημητρίου Ε. Παπαδάκου (από το Μουζάκι) και Γεωργίου Χρ. Σακαρίκου (από την Καρυά), που τους ευχαριστώ από τα βάθη της καρδιάς μου, μετά σχεδόν 4μηνη περιπέτεια ανέβλεψαν οι οφθαλμοί μου και επανέρχομαι διαδικτυακά σιγά - σιγά κοντά σας με Εθίματα του Τόπου μας ενόψει των Χριστουγέννων 2022 –Πρωτοχρονιάς και Φώτων 2023.
ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ
Ήχήστε απόψε, αργυρόηχες, γλυκές καμπάνες,
και σεις τα κρυφοσήμαντρα, ψηλά στα Μοναστήρια.
Πάρτε και δώστε, θάλασσες, πλαγιές, βουνά, λαγκάδια,
αντίλαλους χαράς - ζωής, ουράνια ευχετήρια.
Ξυπνήστε τ’ αγριοπούλια του λογκιά σαν περιστέρια
απ’ τις φωλιές τους πάνω στους αιθέρες να πετάξουν
κι αυτόν τον κόσμο, που κοιμάται, τώρα, πέρ’ ως πέρα
κι όλα καρδιές χαρμόσυνα να σμίξουν, ν’ ανταλλάξουν.
Γεννιέται ο Χριστός. Η Δόξα του Θεού καθίζει
στο φτωχικό το Σπήλαιο, που λάμπει έν’ Αστέρι
και προσκαλεί τον άνθρωπο τους πόνους του να γιάνει,
να του χαρίσει νιά ζωή, του λυτρωμού τ’ αγέρι.
Ηχήστε απόψε, αργυρόηχες, καλές καμπάνες,
και σεις τα κρυφοσήμαντρα, ψηλά στα Μοναστήρια.
Πάρτε και δώστε, θάλασσες, κάμποι, βουνά, λαγκάδια,
αντίλαλους χαράς-ζωής, ουράνια ευχετήρια.
Δημήτρης Κ. Τσιούμας
Υ.Γ: Ο Ποιητής Δημήτριος Τσιούμας κατήγετο από το Πετρωτό (Λιάσκοβο) Αργιθέας.
Σημείωση: Το ποίημα αυτό γράφτηκε από τον ποιητή στις 24.12.1954 – παραμονή Χριστουγέννων στο Κάτω Νευροκόπι Δράμας, όπου υπηρετούσε τη στρατιωτική του θητεία ως στρατιώτης-γραφέας στο 514 Τ.Π.-
Φίλες και Φίλοι:
Πως και πως εκείνα τα χρόνια στα Χωριά μας καρτεράγαμε τις Γιορτές των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς ως και των Φώτων, τηρώντας τα Έθιμα κυρίως της γουρνοχαράς, του Χριστόψωμου, της Αγιοβασιλιάτικης πίττας, των καρκαντζάλων και πολλά άλλα!!!
ΕΘΙΜΑ αναλλοίωτα ως τα σήμερα είναι τα παιδικά κάλαντα των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Φώτων…..όπου τότε εμείς τα παιδιά σε παρέες χωριστές (αγοριών –κοριτσιών ή και μεικτές ) γυρνούσαμε όλα τα σπίτια του Χωριού τραγουδώντας τα για να μάσουμε ότι είχε την ευχέρεια ο κάθε νοικοκύρης να μας δώσει. Τρίγωνα σε εμάς τους παλιότερους στα Χωριά της Αργιθέας δεν υπήρχαν για συνοδιά και τα λέγαμε σκέτα.
Να τα πούμε; Ιειά πέστε τα παιδιά.
Και αρχίζαμε όσο πιο δυνατά μπορούσαμε για να εντυπωσιάσουμε για καλύτερο κέρασμα, και στα γρήγορα να προλάβουμε να πάμε πρώτοι και σε άλλα σπίτια του Ανθηρού, με δε το κλείσιμο των καλάντων η ευχή στο νοικοκύρη ήταν: Χρόνια σας Πολλά - Κι τ’ χρόν!!!
Καλήν εσπέραν άρχοντες,
Κι αν είναι ορισμός σας,
Χριστού την Θείαν γέννησιν
Να πω στ’ αρχοντικό σας…
Αρχιμηνιά κι Αρχιχρονιά
κι αρχή καλός μας Χρόνος….
Σήμερα είν΄ τα Φώτα
και ο φωτισμός
και χαρά μεγάλη….
Και αν υπήρχαν λίγα χρήματα (δεκάρες, εικοσάρες, πενηνταρούλια ως ένα φράγκο το πολύ) το κέρασμα έπεφτε, αλλιώς λουκάνικο, κοκκόσιες, κάστανα και μέσα - μέσα και κάνα γλυκό ραβανί ή κουραμπιές!!!
Καρκάντζαλοι, τζόϊα, παγανά
--------------------------------------
Η μεγαλύτερη χαρά στο Ανθηρό, αλλά και σε άλλα Χωριά της Αργιθέας, για μικρούς και μεγάλους άντρες, ήταν τα κάλαντα των Φώτων με τα καρκαντζάλια!!!
Η προετοιμασία τους άρχιζε πριν τα Χριστούγεννα από τις παρέες. Προσωπίδες από τομάρια, σπάθες, παλιόρουχα, ουρές με σύρματα και πανιά, κυπροκούδουνα, νυφικό για τη νύφη, ακουστικά για το γιατρό κ.α., όλα σε επιστράτευση!!!
Οι Χωριανοί με τις παρέες τους όταν έβγαιναν έξω, τα άλλα καρκαντζάλια αναμέραγαν...
Ξεκινούσαν από βαθιά χαράματα περνώντας σε όλα τα σπίτια του Χωριού, ακόμα και σε συνοικισμούς και κατέληγαν στην πλατεία της Αγίας . Παρασκευής Ανθηρού όπου χόρευαν. Στο πέρασμά τους σειώνταν ο τόπος!!!! Τα μικρά παιδιά λάμπαζαν….
Ο΄Φάνης Τσιούμας, από τους πιο χωρατατζήδες του Ανθηρού, ώς νύφη ήταν καβάλα στο γάϊδαρο ανάποδα.
Ο αείμνηστος Κωστής Θεοδωράκης κι αυτός στα αστεία, στα γλέντια πρώτος!!!
Αξέχαστα τα Καρκατζάλια του 1982 στο Ανθηρό που οργανώσαμε με το Σύλλογο Ανθηριωτών Αθήνας (τότε Αδελφότητα) και τον τότε Πρόεδρο της Κοινότητας Κώστα Κωτή, όπου πάνω από 40 άνδρες ντυθήκαμε.
Ανάμεσά μας ο πρωτοστάτης αείμνηστος Σπύρος Ζουμπορλής, ο Γώγος Γάλλος+, ο Γρηγόρης Μπλατσής +, ο Χρήστος Καναβός, ο Νίκος Κωφός (Μονοπώλης), ο Κωστής Θεοδωράκης+, ο Λάμπρος Καναβός και ο Αλέκος Καναβός + (αγροφυλάκοι), ο Κώστας Γώγου Κλάρας, ο Θόδωρος + κι ο Κώστας Ιω. Μερεντίτης κ.α. !!!!!!!
Να σημειώσω εδώ πως οι μασκαρεμένοι ως Καρκαντζάλια, αν γνώριζαν ότι υπήρχε γκαστρωμένη νύφη στο σπίτι που πήγαιναν για τραγούδι, ήταν ιδιαίτερα προσεκτικοί για να μην τη λαμπάξουν και αποβάλει το παιδί…..
Όσο ζυγώνουμε για τα Φώτα τόσο τα Καρκαντζάλια του Κάτω Κόσμου τρελαίνονται...Για σκανταλιές ανεβαίνουν στη Γη...
Μας λάμπαζαν στη σκέψη και μόνο εκείνα τα χρόνια.
Κλείναμε πόρτες με μάνταλο, τα παραθύρια ερμητικά, τις γλαβανές στο πάτωμα (της γάστρας) και στο ταβάνι το ίδιο, τις μεσιακόπορτες κι αυτές με μάνταλο, το δε τζάκι το γεμίζαμε με πουρναρότφες ή μπάτσες ελάτου και ανάβαμε φωτιά για να τους κάψουμε αν τυχόν επιχειρούσαν να κατέβουν από την καμινάδα, από το μπουχαρί κάτω...
Κι όταν πέφταμε για ύπνο μέσα τα κεφάλια και τεντωμένα τα αυτιά μη και ακούσουμε θόρυβο...ιδίως στο ταβάνι.
Όσοι βρίσκεσθε στα Χωριά, μην τους φοβάσθε παρά ντυθείτε οι ίδιοι παρόμοια και πάρτε τους στο κυνήγι...
Θα φοβηθούν και θα τρέξουν να κρυφτούν μές στα σκοτάδια τους, κάτω από τη Γή!!!
Εκεί όπως ξέρετε, φέρεται κατά την παράδοση, πριονίζουν το δέντρο της...το πριονίζουν αιώνια τώρα μα δεν καταφέρουν να το κόψουν.
Θα θυμάσθε οι παλιότεροι στο Αναγνωστικό πως με το πριόνι πάλευαν να κόψουν το δέντρο.
Δώδεκα μέρες κρατούν οι σκανταλιές τους επάνω στη Γη ( από παραμονή Χριστουγέννων ως και τα Φώτα) κι ύστερα μετά τον αγιασμό των υδάτων τα Φώτα και το κατάβρεγμά τους από τον παπά με την βρεχτούρα-αγιαστούρα το βάνουν στα πόδια και ματατρυπώνουν κάτω απ΄αυτή...
Του «Σταυρού» περνούσε ο παπάς για να διαβάσει και να διώξει τα παγανά, τα καρκαντζάλια ή τα τζόϊα και όπως αναφέρεται στην Παράδοσή μας, τόβαζαν στα πόδια για να σωθούν.
« Φεύγιστι τζόϊα, φεύγιστι,
φεύγιστε να φύβγουμε
τρείς ράχις για να γείρουμε,
γιατί έρχιτι ου ζουρλοπαπάς
μι του ζουρλοσταυρό
κι μι του αρβάλ στα χέρια,
μι την αγιαστούρα του
κι μι τη βρεχτούρα του.
Θα μας βρέξει, θα μας κάψει
θα μας σκάσ’, θα μας πλαντάξει
κι θα πάει χαμέν’
ούλη η πράξη».
Ακολουθεί εδώ ένας διαδικτυακός διάλογος για τα καρκαντζάλια που είχαμε με το Λαγκαδιώτη δάσκαλο Ηλία Κώτσιου Τσιώνο (κάτοικο Θεσσαλονίκης ) στις 2.1.2010, αναθυμούμενοι τα παλιά, ήτοι:
[ ΜΕΝΕΛΑΟΣ
Καλημέρα φίλε, πως περάσατε την 1η του έτους 2010;
10:18amΗΛΙΑΣ
Καλημέρα. Σχεδόν κλεισμένοι στο σπίτι. Μια βόλτα μέχρι το Δημήτρη. Εσείς?
10:20amΜΕΝΕΛΑΟΣ
Δεν εμφανίζει τίποτα. Τα καΐπιωσαν τα παγανά άρα;(αυτή τι στιγμή χάθηκαν τα γραφόμενα από την οθόνη).
παρομοίως εντός ζώνης Αθηνών
10:22amΗΛΙΑΣ
Επειδή έχω μπουχαρή, φύλαγα να μην μπουν μέσα και μας λουβιάσουν.
10:24amΜΕΝΕΛΑΟΣ
παλιός ισύ και ξέρς τι φκιάνουν τα διαουλουπιάσματα, οπότις λαβαίντς τα μέτρα σ'.
10:27amΗΛΙΑΣ
Τι να κάνου? Έψαχνα για πουρνάρ κι για κέδρου, μα που να βρεις σ' αυτόν τουν τόπου πού 'μι. Το φύλαγμα μού ΄μινι και του θυμιάτσμα.
10:31amΜΕΝΕΛΑΟΣ
Ιμένα πέρασαν απ' κάτ ιδώ. Τι να σπού Λία, χάλασαν τουν κόσμου. Οπ’ πέρασαν τα ανασκέλουσαν ούλα. Είχαν κάτ' νουρές να, σαν τσ πιθήκοι και πιάνουνταν κι κρεμαντζουλιώνταν στα δέντρα κι στα κάγκιλα. Ανατρόμαξι ου κόσμους.
10:34amΗΛΙΑΣ
Μήπους λώβιασαν τίποτας πιδί μ? Κάνα αγγειό?
10:36amΜΕΝΕΛΑΟΣ
Σι μένα δε μπήκαν , στς κάτ γειτόνς μπήκαν κι πρέπι νάγινι του έλα μάνα μ' να δείς. Ακούουνταν ως σιαδώ τα χαλκώματα να βρουντάν.
10:39amΗΛΙΑΣ
Ούι, ούι μάνα μ'. Να τς λυπθεί ου θιός πιδάκι μ'. Ισί απ' ξέρς απ' αυτά να πας τς πεις τι πρέπ να κάνουν οι καψιροί.
10:42amΜΕΝΕΛΑΟΣ
Τι να τ'ς πού, πως να ξιλουβιάσουν τα αγγειά;. Ιειά θα τ'ς πού να πιριμένουν ως την Τρίτ που θα πιράσει ου παπάς να διαβάσει. Νάχουν μαναχά καμπόσου γρούν να τ' δώκουν, για να πιάσει του διάβασμα.
10:43amΗΛΙΑΣ
Λοιπόν η γειτονιά ειδοποίησε το 100 για να με πάρουν και να με κλείσουν μέσα. Για να γελάει έτσι αυτός, είπαν, πάει αποτρελάθηκε. Καλημέρα και καλή χρονιά.
10:44amΜΕΝΕΛΑΟΣ
Πιρίμινι πιδί μ’ να σ’ που κι του τιλιφταίου.
Έρχουνταν τρέχουντας νια βολά τα τζόϊα απ' του μπάρμπα Πουστόλη του Σέμπρου σιακάτ ουλόβλακα κατ’ Βάιου Μπουρνώτα κι γώ αναμέρσα κατ' τν αχυρώνα. Σκιάχκα, κατάλαβις. Άκσα τότις να λέν: φεύγιστι τζόια, φεύγιστι να φύγουμε τρείς ράχις για να γείρουμε, γιατί έρχιτι ου ζουρλουπαπάς με του ζουρλοσταυρό κι μι του αρβάλ στα χέρια.
Έτσι ιγώ μέχρι να πάρουν πόντιλα έμεινα μες στα τριφύλλια, σ’ν αχυρώνα. Κατάλαβις Λία. Καλημέρα- Καλό 2010 τώρα. Τα ματαλέμι Λαγκαδιώτκα. Αργθεάτκα.
ΗΛΙΑΣ ΤΣΙΩΝΟΣ 02 Ιανουαρίου στις 11:59 π.μ.
Δεν ήξερα αν θα απαντήσεις και βγήκα.
Το τελευταίο είναι και το καλύτερο!!!
Να είσαι καλά! ]
Το Έθιμο της τούφας πουρναριού στο τζάκι!!!
Την Πρωτοχρονιά η μάνα μας μάζευε γύρα –γύρα από τη γωνιά και έριχνε στη φωτιά μια τούφα πουρναριού, να καεί κατά το έθιμο, για να μας φέρει δήθεν τη χαρά. Θυμάμαι τα λόγια της ακόμα σήμερα:
Λάτε, λάτε εδώ παιδιά μ’
να τα βασιλέψουμε.
Για σιμώστε στη γωνιά
για να κάψουμε τον πούρναρο
να μας φέρει τη χαρά.
Όσα φύλλα και κλαριά,
τόσα γρόσια και φλουριά!!!
ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΩΝ ΝΙΟΓΑΜΒΡΩΝ
Τα νιόγαμβρα της Χρονιάς είχαν Έθιμο να επισκέπτονται την παραμονή των Χριστουγέννων και την ημέρα της Πρωτοχρονιάς το πατρικό σπίτι της νύφης, για να λάβουν την ευχή των γονιών της!!! Και η ευχή ήταν:
<<Κόρη μας, πέντε γιούς να αποχτήσεις και στον πάτο δυχατέρα (θυγατέρα)!!! Καλή Χρονιά >>!!!
TA ΓΟΥΡΝΟΤΣΑΡΟΥΧΑ
Θυμάμαι τον πατέρα μου το Νικόλα με το μπάρμπα Αποστόλη Σέμπρο και το μπάρμπα Λία Πατσιαούρα (μακαρίτες από πολλά χρόνια όλοι τους) παραμονή Πρωτοχρονιάς πως με μικρά γδαρομάχαιρα επάνω σε ανάποδα γυρισμένο σκαφίδι έκοβαν το στεγνωμένο δέρμα γουρουνιού σε κομμάτια παίρνοντας τα μέτρα ο ένας στο πόδι του αλλουνού (φασκιές έλεγαν αυτά) και ύστερα στενές λουρίδες για δερμάτινα ράμματα, τα έβαζαν σε χλιαρό νερό για μούσκιο – να μαλακώσουν και ύστερα τα έραβαν με σακοράφα, αφού πρώτα άνοιγαν τρύπες με το τσαγγαροσούβλι. Μέσα - μέσα έστριβαν και κανιά τσιγάρα και μολογούσαν διάφορες ιστορίες, να ακούμε και μεις. Τελειώνοντας το νυχτέρι ο καθένας είχε τα καινούργια παπούτσια του για την άλλη μέρα –για τον Καινούργιο Χρόνο!!!
ΤΑ ΧΑΡΤΟΠΑΙΓΝΙΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ – ΤΟΥ ΑΗ ΒΑΣΙΛΗ ΚΑΙ ΤΩΝ ΦΩΤΩΝ.
Για τους εθισμένους στο χαρτοπαίγνιο (μαγαζάτορες, παπάδες, δασκάλοι, δασικοί, Αγροφύλακες, ραφτάδες κ.α ), εκεί στα Χωριά μας, ήταν όλος ο χρόνος.
Η χαρτοπαιξία όμως των Χριστουγέννων ως και τα Φώτα είχε λάβει άλλον χαρακτήρα και μορφή εθίμου.
Τω μυροβλήτω απόψε, έλεγαν συνθηματικά οι χαρτοπαίχτες του Χωριού.
Έρχονται τα μύρα για το Χριστό απόψε, που θα μαζευτούμε, σε ποιο μαγαζί για να παίξουμε τριανταμία; Νάχουμε το νου μας και για τον Αστυνόμο και τους Χωροφυλάκους.
Να’ χουμε και ψιλά ή αλλιώς φασούλια για μάρκες (το φασόλι ισοδυναμούσε με ένα πενηνταράκι).
Ήταν στις 24 του Δεκέμβρη.
Έρχεται ο Αγιοβασίλης, που θα τα βασιλέψουμε;
Κι όταν τελείωναν, χαμένοι και κερδισμένοι, έλεγαν : Τα Φώτα, κανονίστε να τα φωτίσουμε!!!
Παραθέτω εδώ: με ντοπιολαλιά πραγματικούς διαλόγους που είχα με το δάσκαλο και συντοπίτη Ηλία Κώτσιου Τσιώνο στις 25.12.2009 και αφορούν ιστοριούλες χαρτοπαιγνίων τα Χριστούγεννα εκείνα τα χρόνια στο Λαγκάδι Ανθηρού, ήτοι:
[ 12:46pmΜΕΝΕΛΑΟΣ
Χρόνια Πολλά και Καλά
12:47pmΗΛΙΑΣ
Ευχαριστώ, επίσης.
12:48pmΗΛΙΑΣ
Πώς περάσατε ψες? Ο καιρός? Εδώ βροχερός. Δεν κάνει όμως κρύο.
12:48pmΜΕΝΕΛΑΟΣ
Έπαιξες τίποτα απόψε, κανια 31 φανερή ή βιδαριστή;
Ντεμί και εδώ είναι. Έχει υγρασία, λίγο κρύο.
12:50pmΗΛΙΑΣ
Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς. Δεν είχα φασούλια.
12:51pmΗΛΙΑΣ
Παραδοσιακός βλέπεις!
12:51pmΜΕΝΕΛΑΟΣ
Δεν είχις καλά μπερικέτια φέτους;
12:52pmΗΛΙΑΣ
Χουλέριασαν τα μσά και τ' άλλα τα έκαψε ο λίβας.
12:52pmΜΕΝΕΛΑΟΣ
Τι γένουνταν ικείνα τα χρόνια κατ' στου μαγαζί τ' Κώτσιου Τσιών, μη συζητάς φίλε. Κι ου μπάρμπα Σπύρους μέσα κι ου Λία Κοίλιας. Ούί μάνα μ' να ιδείς.
12:54pmΜΕΝΕΛΑΟΣ
Βιδάριζι κι ου μπάρμπα Φάνς μι αέρα σ'ν τσέπη.
12:54pmΗΛΙΑΣ
Καλά εσύ πού τα ξέρς αυτά?
12:55pmΜΕΝΕΛΑΟΣ
Άϊ μάνα μ', τι χαρτί νά'χς κι βαρείς τόσου είπι ου Κουστάκς τ'ς Γιάννινα.
12:56pmΜΕΝΕΛΑΟΣ
Μ' έστειλι η μάννα να ψουνίσου κι τ'ς άκσα.
12:56pmΗΛΙΑΣ
Μην ξεχνάς το μπαρμπα-Γιώργο Ζαρούλα με τον Αλέκο Καναβό.
12:57pmΜΕΝΕΛΑΟΣ
Έχει, έχει δυνατό χαρτί, είπι ου μπάρμπα Κώτσιους. Μη συζητάς…
12:58pmΗΛΙΑΣ
Τον κρατούσε ο Αλέκος μέχρι αργά να παίζουν κι ύστερα τον πάεινε στο σπίτι, γιατί φοβόταν.
1:02pmΗΛΙΑΣ
Του έκαναν πολλές κασκαρίκες του μπαρμπα-Γιώργου καθώς και του Φάνη Κουτή. Φοβούνταν να κυκλοφορήσουν τη νύχτα. Γι' αυτό και ήταν εύκολο να τς πάρ’ ου άλλους κάνα πράμα τη νύχτα, αφού ήταν αφύλαχτα.
1:09pmΗΛΙΑΣ
Όταν έπαιζαν δηλωτή, εκεί να να δεις τα νοήματα! Για το 10 το καλό γίνονταν οι αμπούκες μπάλες απ' το φούσκωμα! Και όχι μόνο!!
1:10pmΜΕΝΕΛΑΟΣ
Μη συζητάς τι τ'ς έκαναν. Μάθαινε ου μπάρμπα Γιάντς ου Μιριντίττς κι ρώταγι του Νίκου τ' Θύμιου να λέει πως έγινι.
Φεύγω για όξω φίλε, πάω στου Γιάν τ' Παλιουκώστα. ]
ΧΑΡΤΟΠΑΙΞΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ
Ο ΜΠΑΡΜΠΑ ΦΑΝΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΡΔΑΛΩ
Α) Ήταν Παραμονή της Πρωτοχρονιάς στο Λαγκάδι, στο μαγαζί του μπάρμπα Φάνη Κουτή. Ο μπάρμπα Φάνης, παίχτης και ο ίδιος, έπιασε το στρογγυλό τραπέζι και περίμενε τους παίχτες νάρθουν.
Σε παραδιπλανό τραπέζι οι νέοι τότε, Γιώργος Κλάρας του Χρήστου (Καρφίναρος), Γιώργος Ηλία Παπαδόπουλου ή Τασιούλα, Nίκος Αλέκου Γραμμενος, Βασίλης Σπύρου Ζουμπορλής (Καραϊτος) κ.α. σχεδίασαν καρέ για να δοκιμάσουν τις αντιδράσεις του μπάρμπα.
Ο μπάρμπα Φάνης τσιλάφιασε τα αφτιά, συνοφρυώθηκε και νευριασμένος τους ρώτησε: << τι φκιάνιτι αυτού ισείς; Απου δω είνι του καρέ >>.
Αυτοί συνέχιζαν τη σκλόπα, μοιράζοντας χαρτιά και δήθεν πόνταραν μεγάλα ποσά.
Ο μπάρμπα Φάνης δεν άργησε. Σηκώθηκε και τους πέταξε έξω το πιατελάκι με τα χαρτιά.
<< Λαπατσόνια, μη σκώσω την παρδάλω (μια στραβή μπαστούνα που είχε) και θα δείτι πόσις θα μάσιτι. Δε θα προλάβιτι να αμπδήσιτι όξου…Ιγώ τάχου παίξ στα μάρμαρα κι ήρθαταν ισείς τα τσιουρδίνια απ’ ν’ Αθήνα, να μ’ κάνιτι τουν καμπόσου…>>. Έγινε ένας χαμός!!!
Β) Το ίδιο βράδυ σε δηλωτή και με ζευγάρια το μπάρμπα Φάνη Κουτή και τον Τάκη Καναβό (Μητσιανά) και απέναντί τους το Γιώργο Τιμολέου Κλάρα και το Μήτρο Στυλιανού Κωφό οι συνεννοήσεις με τα μάτια, με νοήματα έδιναν και έπαιρναν.
Είχαν και θεατές τους Αλέκο Γραμμένο και Νίκο Ζαρούλα. Είχαν συνθηματικά.
Τα δυό εφτάρια τά ’λεγαν τσεκράκια, Το 10άρι και τον άσσο (τα μαύρα σπαθιά) τά ’λεγαν βάκρες.
Φάνης Κουτής σε Τάκη Καναβό: Δε σού πα Τάκ να με τρας στα μάτια;
Τάκης Καναβός : Και τι είμαι εγώ Θεοφάνη, οφθαλμίατρος είμαι;
Ξεκαρδίστηκαν όλοι οι παριστάμενοι στα γέλια!!!
ΧΑΡΤΟΠΑΙΧΤΗΣ ΚΑΙ ΕΓΩ, ΕΜΠΛΕΞΑ ….ΚΑΙ ΜΟΛΟΓΑΩ
Μια χρονιά έτυχα και εγώ και κάθισα στο καρέ στο Λαγκάδι για τριανταμία βιδαριστή, να περάσω τη βραδιά.
Τρόχαγαν τα χέρια τους. Σου λένε τώρα: Ήρθε κι ο Μενέλαγος ο Κανάτας απ’ν’Αθήνα, δικηγόρους, λεφτά θα νάχ’ αυτός.
Με τα νοήματα και τις βάκρες και τα τσεκράκια στο τέλος με ξούρισαν κανονικά. Τα κέρδη στς τσέπες ή τα πέταγαν πίσω από το παλιό ψυγείο και τα μάζευε ο επιτήδειος… Έκανα στραβά μάτια….
Την άλλη μέρα έλεγε ο μπάρμπα Φάνης στο καφενείο: <<ήρθι κι ου Κανάτας να παραβγεί σε μας τς παίχτες… Ιγώ έβγαλα κοστουμάκι εψές, μακάρ’ να ματάρθ’ να πάρου κι γραβατούλα…>>.
Φίλες και Φίλοι, μια προτροπή:
μην αλυσοδένεστε με τα τυχερά παιγνίδια και με τα χαρτιά, γιατί χάλασαν σπίτια από αυτά.
Αν παίξετε αυτές τις μέρες για το καλό, για την τύχη σας και για το έθιμο, πάει καλά.
Αν παίξετε για να κερδίσετε όπως και δήποτε, για να κονομήσετε ή για να βγάλετε τα χρέη σας τότε δοκιμάστε τα νεύρα σας…και προσέξτε την τσέπη σας να μην αδειάσει..
Κάποτε οι αείμνηστοι Ανθηριώτες Παύλο Γάλλος και Αλεξάκης Κορλός, έχασαν και όσα είχαν στην τσέπη τους, έχασαν και τα γρούνια στα χαρτιά…
Τώρα που βρισκόμαστε σε καιρούς χαλεπούς, το κάθε σπίτι έχει μεγάλες υποχρεώσεις.
Φίλες και Φίλοι!!!
Πολλά τα Έθιμα των Άγιων αυτών Ημερών, για τα οποία έχω αναρτήσει –κατά καιρούς - λαογραφικές εργασίες μου και που μπορείτε να διαβάσετε στα παρακάτω λινκ:
[ To έθιμο του Χριστόψωμου στην Αργιθέα - VimaPoliti.gr
Αργιθεάτικη Παραδοσιακή Διατροφή - Katafylli gr
Μεν. Παπαδημητρίου:"Αργιθεάτικη Παραδοσιακή Διατροφή"
"Χριστούγεννα και παράδοση στο Ανθηρό - Στην Αργιθέα!!!" του Μενέλαου Παπαδημητρίου
Θα μακρύνω τις αναφορές μου στα Έθιμά μας για να τα καλύψω κατά το δυνατόν και εσείς νάχετε να διαβάζετε αυτές τις Άγιες Μέρες!!!
Χριστόψωμο – Γουρνοχαρά με τσιγαρίδες, πατσά και λουκάνικα!!!
Στην Αργιθέα έχουμε πολλές παροιμίες και μεταξύ αυτών την επόμενη:
- Σπίτι στην Αργιθέα που δεν έχ’ γρούν τα Χριστούγεννα κι αρνί ή κατσίκ του Πάσχα δεν είν’ καλό νοικοκυριό.
Κατ’ αρχήν το κρέας στην Αργιθέα δεν ήταν σε πρώτη ζήτηση αφού γενικά δεν έσφαζαν από τα κοπάδια.
Αραιά και που ή αν γκρεμίζονταν κανένα.
Το κρέας θα υπήρχε τις Μεγάλες Γιορτές, Χριστούγεννα και Πάσχα και στις ονομαστικές γιορτές.
Αλλιώς αναμέναμε τα πανηγύρια και τους γάμους.
Υπήρχε όμως το έθιμο της γουρνοχαράς.
Κάθε σπίτι είχε και έτρεφε τουλάχιστον ένα γουρούνι που το έσφαζε τις μέρες των Χριστουγέννων και εξασφάλιζε το κρέας για αρκετό διάστημα, αφού μέρος αυτού το αλάτιζε και το κρέμαγε λωρίδια.
Εξασφάλιζε επίσης το λίπος( παροιμιώδης η ερώτηση: << πόσα τενεκέδια λίπα έβγαλες και όχι πόσο κρέας>> αφού η λίπα ήταν το κυρίαρχο για το μαγείρεμα, μιας και το λάδι σε εμάς ήταν είδος εν ανεπαρκεία) , τα λουκάνικα, τις τσιγαρίδες και τον τσικριμέ - πέρα από τον πατσά στο ταψί!!!
Σε όλα τα σπίτια του Χωριού τις μέρες της βδομάδας των Χριστουγέννων ακούγονταν φωνές, συνομιλίες έντονες..είχαν σφάξει τα γουρούνια και οι δουλειές ήταν πολλές....φέρε το ταψί όξω...εσύ παιδί μ΄ βάλε ξύλα κι άναψε γερή φωτιά...κράτα εδώ να αλατίσουμε και να τεντώσουμε το τομάρι...να το κρεμάσουμε ψηλά μην το φτάνουν τα σκυλιά (το ήθελαν για τσαρούχια)...ισύ θυγατέρα πάρε το κεφάλ και τα πόδια και ξύστα, ετοίμασέ τα για τον πατσιά....πάρε και την αντεριά και στη βρυσ’ για καλό πλύσιμο και γύρισμα να ναι έτοιμα για τα λουκάνκα… ισύ πιδί μ' παρ΄του τσικούρ κι σύρε να φέρς λίγες πουρναρότφες να μπάξουμε στο μπουχαρί...να βάξ απόψε η φωτιά, να μη μας μπουν μέσα τα παγανά...Ισύ Μενέλαγε να πας απάν’ στη θείτσα σ’ τη Σέμπραινα και να τς πεις απόψι ναρθεί, παίρνοντας και τ΄μηχανή και το χωνί, να φκιάσουμε τα λουκάνκα…
Τώρα πατέρα, να αλατίσου, να φουσκώσου κι να κρεμάσου την κατρίστρα για την τόπα κι θα πάου( ήταν χρόνια που παίζαμε με μπαλωματένιες τόπες – μπάλες και περιμέναμε πως και πως με την ουροδόχο κύστη του γουρουνιού να φκιάσουμε μπάλα).
Έτσι για να πάρετε μια εικόνα φίλες και φίλοι, όσοι δε ζήσατε τα Χριστούγεννα στο Χωριό σε παλιά και δύσκολα χρόνια.
ΤΟ ΧΡΙΣΤΟΨΩΜΟ
ΑΝΗΜΕΡΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ στο τραπέζι, τα παλιά χρόνια στην Αργιθέα, η μάνα έβαζε το ΧΡΙΣΤΟΨΩΜΟ!!!
Πως αυτό γίνονταν όμως έχει σημασία: Γίνονταν από φρεσκοαλεσμένο καλαμποκίσιο αλεύρι ή και με καθαρειο.
Την παραμονή, με το σουρούπωμα πήγαιναν οι Αργιθεάτισσες γυναίκες στη βρύση και έπαιρναν το αμίλητο-το άκριτο νερό ως εξής:
Έπαιρναν τη βαρέλα η το γκιούμι και στην ποδιά τους λίγο ψωμί, σπορήματα, λίγο βούτυρο και καμιά δεκάρα ή 20άρα.
Φτάνοντας στη βρύση την άλειφαν με το βούτυρο, έριχναν το ψωμί και τα σπορήματα στη βάση της που έρρεε το νερό και με τη δεκάρα ή την 20άρα την σταύρωναν τρείς φορές λέγοντας:
<< Όπως τρέχς βρύση μ' να τρέχουν ούλα τα καλά>>!!!!
Ύστερα γιόμιζαν τη βαρέλα ή το γκιούμι και επέστρεφαν στο σπίτι. Αν δε συναντούσαν άνθρωπο στο δρόμο δεν του έκρεναν (άκριτο ή αμίλητο νερό ).
Με αυτό το νερό έφκιαναν την ανεβατή μπομπότα ή την καθάρεια κουλούρα - το ΧΡΙΣΤΟΨΩΜΟ και την κεντούσαν επάνω με στολίδια.
Με ποτήρια έφτιαχναν κύκλους και με κούπες από βελανίδια έφτιαχναν τις μικρότερες!!!
Μοσχομύριζε το σπίτι όταν ψήνονταν στη γάστρα!!!
Δεν απλώναμε στο ΧΡΙΣΤΟΨΩΜΟ το βράδυ.
Έμπαινε ολόκληρο στο ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙ!!!!!
ΟΙ ΤΣΙΓΑΡΙΔΕΣ
Πως γίνονταν οι τσιγαρίδες: τοποθετούσαμε μέσα στο καζάνι το λίπος του γουρουνιού κομμένο σε μικρά κομμάτια, τη «λίπα ή ξίγκι» που τη λέγαμε και που είχε επάνω της ελάχιστο κρέας και την λιώναμε. Τις φτιάχναμε δίχως άλλο τίποτα μέσα στο καζάνι, ούτε νερό εκτός στο τέλος από λίγο αλάτι.
Αφού έλιωνε ένα τμήμα από το λίπος, έμεναν στο καζάνι μικρά κομματάκια από λίπος και κρέας, κι αυτές ήταν οι τσιγαρίδες.
Όταν η λίπα έρεε από το καζάνι στα τενεκέδια και έμεναν στον πάτο οι τσιγαρίδες, άρχιζαν να ροδίζουν και να αχνίζει η τσίκνα τους.
Τότε μας τσάκιζε η μυρουδιά τις μύτες...Πέρα από την πείνα ήταν και λαχταριστές!!!.Εμείς τα λιανοπαίδια τις περιμέναμε πως και πως… αλλά και οι μεγάλοι δεν τις άφηναν.
ΤΑ ΛΟΥΚΑΝΙΚΑ ή λουκάνκα και το πάθημά μου
Η κούραση για την παρασκευή τους δε φαίνονταν γιατί δεν θα ήταν μακριά η μέρα της γεύσης τους ή στο τηγάνι ή στα κάρβουνα!!!
Νυχτέρι ολόκληρο η παρασκευή τους που ήθελε την τέχνη τους στο κόψιμο του κρέατος με μέσα - μέσα λίγο λίπος στο κρεατοσανίδι, αν δεν είχες μηχανή (ψιλοκομμένο με το χαντζιάρι), ανακατωμένο αυτό με πράσα και αλατοπιπερωμένο ανάλογα κι ύστερα με το χωνί η γέμισή της αντεριάς και το δέσιμο της κάθε θηλιάς με σπάγκο και από τις δυο μεριές για να μην αδειάζει και την άλλη μέρα κρέμασμα πάνω από το τζάκι και για να στεγνώσουν και βέβαια για να τα γλιτώνουμε από τις γάτες που τσακιώνταν και οι δικές τους μύτες, όχι μόνο οι δικές μας. Η κούραση δε φαίνονταν γιατί δεν θα ήταν μακριά η μέρα της γεύσης τους ή στο τηγάνι ή στα κάρβουνα!!!
Να και το πάθημά μου με τα λουκάνκα και τη γάτα.
Μαθητής Δημοτικού Ε΄ Τάξης και διάβαζα το βιβλίο στο παράθυρο για τα καρκαντζάλια –παγανά, πως πριόνιζαν το στύλο της γης.
Η μάνα μου η Κατέρω σκέρευε στην κουζίνα για τα Χριστούγεννα.
Κάποια στιγμή πήγε να βγει έξω για άλλες δουλειές και μου είπε: << Κοίτα μη βγεις όξω και κλείεις μέσα τη γάτα και μας φάει τα λουκάνκα>>.
Τα λουκάνκα τα είχαμε ήδη κρεμασμένα στο ταβάνι πάνω από το τζάκι, ενώ η γάτα ήταν κοντά στη γωνιά για ζέστα.
Καλά μάνα της είπα, θα νάχω το νου.
Που απόμεινε νους, τον είχαν απορροφήσει τα παγανά.
Η πονηρή όμως γάτα άφησε τη γωνιά και κρύφτηκε προφανώς κάτω από το αμπάρι και όταν εγώ σήκωσα κεφάλι, δεν την είδα στη γωνιά, τη μαύλισα και δεν ανταποκρίθηκε και έτσι, πιστεύοντας ότι βγήκε έξω από το δωμάτιο, τράβηξα την πόρτα του δωματίου και την εξώθυρα του σπιτιού μας και βγήκα.
Μετά από κάποια ώρα γυρνώντας και μπαίνοντας στο δωμάτιο τη βλέπω επάνω στην ποδιά του τζακιού να έχει αρπαγμένο ένα λουκάνικο και να το τρώει τραβώντας το. Με το τσιτ –τσιτ πετάχθηκε και δεν ήξερε από πού να φύγει όξω από το φόβο της.
Τι να κάνω και εγώ τώρα, που να το πω στη μάνα και ποιος την ακούει όταν εκείνη με διάταξε.
Αραιώνοντας τις θλειές από τα άλλα λουκάνικα για να μη φανεί το κενό, πήρα τη μισοφαγωμένη θηλιά και την έριξα στον αγαπημένο μου τζοπανάκο (το μαντρόσκυλό μας) κι ύστερα γύρισα και έκανα πως διαβάζω. Κι όταν γύρισε η μάνα, ούτε γάτα - ούτε ζημιά, που λέμε. Μετά από 15 μέρες μαρτύρησα στη μάνα και στις αδερφές Αργύρω και Μάρω το πάθημα. Δε με μάλωσαν, αλλά μου είπε η μάνα –<< δεν ήξερα εγώ γιατί σε διάταξα; Πάλι καλά που δεν τα γκρέμισε και δεν τα λώβιασε όλα >>.
ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ -- Η ΒΑΣΙΛΟΠΙΤΑ ΚΑΙ ΟΙ ΤΥΧΕΣ ΜΑΣ !!!
Ο Αη Βασίλης στα Χωριά μας, εκείνα τα χρόνια, δεν έφτανε ποτέ. Που να γείρει το χιονισμένο Τύμπανο, για να λάβουμε δώρα.
Έτσι μας έμενε η Βασιλόπιττα, για να ξεχαστούμε.
Την ετοίμαζαν οι γιαγιάδες με τις μανάδες και τις μεγάλες αδερφές και συνήθως ήταν τραχανόπιτες (με γλυκόν τραχανά και πέτρα – ανοιγμένα φύλα) και μέσα ή πάνω τους και καμιά τσιγαρίδα.
Για το γούρι έβαζαν μέσα και το συμβολικό νόμισμα -<< το φλουρί>>, ένα φράγκο ή ένα δίφραγκο το πολύ.
Επειδή όμως δεν έπρεπε να μείνει κανείς παραπονεμένος, ότι δεν τον ήθελε η τύχη αν δεν τούπεφτε το φλουρί, είχαν εφεύρει διάφορα και για δήθεν ευλογία και για να μας ξεγελούν.
Ἐτσι, ανάμεσα στα φύλα και σε διαφορετικές μεριές, έβαναν διάφορα συμβολικά μικροαντικείμενα. Συνήθως ένα άχυρο, ένα πουρναρόφυλλο, ένα μικρό κλαδάκι από έλατο, ένα τριφύλλι και σπόρους από καλαμπόκι, φασόλια, στάρι, ρεβύθια, κολοκυθόσπορο κ.α.
Έτσι, ανήμερα της Πρωτοχρονιάς και με την πίττα ολόκληρη στο ταψί και απάνω στην τάβλα, λαβαίναμε όλοι θέσεις με τα πιρούνια στα χέρια και με την αγωνία τι θα μας τύχει.
Η μάνα σταυροκοπιούνταν και έκανε την προσευχή, λέγοντας << Καλή Χρονιά νάχουμε –να μας φέρ’ ούλα τα καλά!!!>>. Κι άρχιζε να μοιράζει τα κομμάτια σε έναν -έναν, ξεκινώντας από εμάς τα παιδιά.
Ανάλογα με το τι τύχαινε στον καθένα μας –πέρα από το φλουρί – είχαμε και τα πειράγματα, όπως:
Ισένα παιδί μου Γιώργο, γλέπω σού ’τυχε το άχυρο. θα σου γένονται τα αλογομούλαρα!!!
Ααα, εσένα κόρη μου Αργύρω βλέπω σού ’τυχαν φασόλι και καλαμπόκι. Θα σου πάει καλά η χρονιά, με τα κήπια!!!
Ισύ Μενέλαγε, τι σού τυχε;
Του τριφύλλ’ Μάνα.
Ααα, τότε θα σ’ γένονται τα γελάδια και τα πρόβατα!!!
Ισένα Μάρω τι σού ’τυχε;
Το πουρνάρι κι ο έλατος Μάνα.
Κορίτσι μ, θα σ’ γένονται τα κατσίκια και τα γίδια!!!
Ισένα Μάνα, δε σού τυχε τίποτα;
Ιειά τώρα μού τχε και μένα ο κολοκυθόσπορος!!!
Νια χαρά Μάνα, θα σ’ γένονται τα κολοκύθια. Να μας φκιάντς κολοκυθόπιτες να χορταίνουμε!!!
Ικείνου του φλουρί δεν έκατσι σε καέναν;
Που να του ’ναι;
Ιειά φάτι κι απου ένα κουμμάτ’ ακόμα κι θα δούμι σι ποιόν θα πτύχ’, εἰπε η Μάνα.
Απάν καταπάν ιμείς κι του φλουρί πθενά.
Μάκι (μήπως) δεν έβαλις φλουρί μέσα ; - είπε η Μάνα στην Αργύρω.
Σαν τι να λες τώρα Μάνα; Πως κι δεν έβαλα; Ως το τέλος θα βρεθεί, που θα πάει;
Ο πατέρας μας Νικόλας, μας παρατηρούσε κρυφογελώντας και περιμένοντας τελευταίος τη σειρά του. Ήθελε εμείς να το πτύχουμε και βέβαια να χορτάσουμε.
Να όμως που παίρνοντας το κομμάτι του, έναν κόθρο, τούπεσε το φλουρί και παραλίγο να σπάσει τα δόντια του.
Άει πατέρα, είπαμε σχεδόν με ένα στόμα: καλύτερα απόπεσε σε σένα και θα μικρύν’ η στενοχώρια μας…δε θα παραφλάμε τον τυχερό που θα το κρύψει για να του το πάρουμε…θα λείψ κι ο τσακωμός….
Κι έτσ’ είμασταν ούλ ευχαριστημέν!!!
Πόσο όμορφες και γλυκές αναμνήσεις!!!
Πόσο όμορφες, πόσο γιομάτες είναι οι Παραδόσεις μας!!!!!!!
Για να θυμόμαστε οι παλιότεροι και να μαθαίνουν οι νεότεροι!!!
Για αυτό νάμαστε Κοντά στην Παράδοση. Και τα Φώτα, όσοι βρεθείτε στα Χωριά μας, να ντυθείτε καρκαντζάλια, όπως τότε κάθε χρόνο. Από τώρα να φτιάξετε προσωπίδες και σπάθες και να συμμάσετε τα κυπροκούδουνα.
Εύχομαι από καρδιάς, στις Ανθηριώτισσες και στους Ανθηριώτες, στις Αργιθεάτισσες και στους Αργιθεάτες στον Καναδά που με τίμησαν πολλάκις αλλά και όπου γης, καθώς και στις φίλες και φίλους της Αργιθέας ΚΑΛΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ – ΚΑΛΗ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ, με ΥΓΕΙΑ και ΕΙΡΗΝΗ στον Κόσμο!!! Και λιγότερη φτώχεια το 2023!!!
Αθήνα, 18/12/2022
Μενέλαος Παπαδημητρίου